انواع مرخصی | قانون و نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار

در این مقاله می خوانید:

• انواع مرخصی در قانون کار
• نحوه محاسبه مرخصی
• مرخصی مشاغل سخت و زیان آور
• مرخصی استحقاقی چیست؟
• مرخصی استعلاجی چیست؟
• مرخصی زایمان
• مرخصی بدون حقوق
• مرخصی ازدواج و فوت نزدیکان
• مرخصی حج
• قوانین مرخصی و نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار 

انواع مرخصی در قانون کار

یکی از اساسی ترین موارد کاری کارگران استفاده از مرخصی های خود طی خدمت در سازمان ها می باشد. تاریخ استفاده از مرخصی ها با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود، در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجرا است . البته مواردی وجود دارد حضور حداقلی تعدادی از کارگران الزامی است در این صورت کارفرما میبایست جدول زمانی مرخصی در اختیار کارگران قرار دهد و به کارگران اعلام نماید.
چنانچه تعطیلات رسمی بین روزهای غیبت یا مرخصی بدون حقوق واقع شود، جزو روزهای غیبت یا مرخصی بدون حقوق محسوب شده و به این لحاظ کارگر ذی‌حق دریافت مزد تعطیلات رسمی که بین روزهای غیبت یا مرخصی بدون حقوق واقع می‌شود، نخواهد بود.
در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و از کارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می شود . در این مقاله با استناد بر قانون و مقررات وزارت کار و امور اجتماعی به توضیح مختصری از انواع مرخصی و مدت ان می پردازیم. بطور کلی انواع مرخصی در یکی از انواع مرخصی های زیر قرار می گیرد.

• مرخصی استحقاقی
• مرخصی استعلاجی؛ مرخصی ایام بیماری
• مرخصی زایمان
• مرخصی بدون حقوق
• مرخصی ازدواج و فوت نزدیکان
• مرخصی حج

 طبق ماده 62 قانون کار روز جمعه ، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می باشد .اگر در مشاغلی بر حسب ضرورت نیاز بکار در این روز باشد باید روز دیگری را برای تعطیلی تعیین کنند چرا که تعطیلی یک روزدر هفته بصورت اجبار می باشد و در صورت کار کرد در روز جمعه بصورت اضافه کار محاسبات حقوق صورت می گیرد. مزد تعطیلی روز جمعه به کارکرد هفتگی پرسنل ارتباط دارد  در صورتی که روزهای کار در هفته کمتر از شش روز باشد ، مزد روز تعطیل هفتگی کارگر معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی وی در روزهای کار در هفته خواهد بود .

نحوه محاسبه مرخصی

نحوه محاسبه مرخصی بستگی به نوع مرخصی دارد که در کدام دسته از مرخصی محسوب می شود. بنا به ماده 43 قانون کار کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی ، استحقاق دریافت مزد را دارند و ماخذ محاسبه میانگین کارمزد آنها در روزهای کارکرد آخرین ماه کار آنها است . مبلغ پرداختی در هر حال نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد .. برای مثال کارگری که از اردیبهشت 98 تا اردیبهشت 99 مشغول بکار باشد، برای دریافت حق مرخصی، مزد آن در سال 99 ماخذ محاسبه قرار می گیرد. 

مرخصی مشاغل سخت و زیان آور

طبق ماده 65قانون کار  مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می باشد . استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد. به عبارت دیگر جهت استفاده از مرخصی لازم است در پایان شش ماه اقدام شود. 

بیشتر بخوانید: فرمول و نحوه محاسبه حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور 

مرخصی استحقاقی چیست؟

کارگران برابر قانون کار در هر ماه 2.5 روز مرخصی در کار‌های عادی طلب دارند. این عدد در سال می‌‌شود ۱۹۲ ساعت که معادل ۲۶روز است. به این مرخصی، مرخصی استحقاقی می‌‌گویند که چهار جمعه در هر ماه هم به آن اضافه می‌‌شود. مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با حقوق می باشد و جمعا یک ماه است. لازم به ذکر است اگر مدت کارکرد کمتر ازیک سال در سازمانی باشد به نسبت مدت کاری شخص محاسبات صورت می گیرد. مرخصی استحقاقی برای کارهای سخت و زیان اور به استناد ماده 65 ، پنج هفته می باشد که در پایان شش ماه کاری قابل استفاده می باشد. در صورتی که کارگر در مهلت نقرر از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند باید معادل ریالی آن را دریافت کند که در اصل با نام بازخرید مرخصی عنوان می شود که معادل یک روز حقوق بعنوان باز خرید مرخصی  محاسبه می گردد. در کل 9 روز از این مرخصی قابل انتقال به سال بعد می باشد ودر صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نمی‌گیرد. مرخصی استحقاقی برای کارگران فصلی مطابق با مدت کارکردشون مشخص می شود .

تعطیلی توافقی روز پنج شنبه ها منوط به پر کردن ساعت کاری در 5 روز اول هفته می باشد. و لذا در صورت استفاده کارگران از مرخصی استحقاقی در هر یک از پنج روز اول هفته، کارگر ذی‌ربط علاوه بر یک روز مرخصی مقرره (7 ساعت و 20 دقیقه) مربوط به آن روز در واقع یک ساعت و 28 دقیقه از ساعات کار مربوط به روز تعطیل توافقی پنجشنبه را نیز از مرخصی استحقاقی استفاده کرده است.
مرخصی ساعتی هم جز مرخصی استحقاقی می باشد که جمع مرخصی های ساعتی زمانی که به هشت ساعت برسد به عنوان یک روز مرخصی محاسبه می گردد. براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. اگر مادر دارای فرزند دوقلو باشد به مدت دو ساعت در ابتدا یا انتهای ساعت کاری ی تواند از مرخصی ساعتی استفاده نماید. که به این مرخصی پاس شیر اتلاق می شود. 

مرخصی استعلاجی چیست؟

 طبق ماده 74 قانون کار و 59 قانون تامین اجتماعی مرخصی با نام مرخصی استعلاجی وجود دارد که مدت مرخصی استعلاجی ، با تایید سازمان تامین اجتماعی ، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد . مطابق قانون کار محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی نمی باشد و مطابق با مدت زمان مشخص شده توسط پزشک معالج می باشد ولی در قانون تامین اجتماعی وضعیت متفاوت است. به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی و یا لزوم آن باید با تایید پزشک معتمد و مشخص شده تامین اجتماعی برسد و کمیسیون پزشکی تامین اجتماعی آن را تایید کند تا هم جزو سوابق کار محسوب شود و بتوان مبلغ مورد نیاز برای لستعلاج و حقوق و  دستمزد این مرخصی را دریافت کند.  در صورتی که مرخصی استعلاجی کمتر از 7 روز در هر نوبت یا کمتر از 15 روز در طی سال باشد تایید پزشک معالج برای آن کافی است. 

مرخصی زایمان 

طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی وغیر دولتی ۹ ماه تمام است که حقوق این ایام توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می گردد که کارگر زن بعد از اتمام مرخصی زایمان باید به کار برگردد تا بتواند ان مرخصی را جزو سوابق کاری خود محفوظ کند و همچنین حقوق و مزایای آن را دریافت کند. همسران افراد یاد شده (زنان شاغل) نیز از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی از بدو تولد نوزاد برخوردار می‌شوند.

در رابطه با مرخصی زایمان لازم به ذکر است که طبق قوانین تامین اجتماعی شش ماه مرخصی زایمان در نظر گرفته شده است، در صورت اینکه مادر در دوران شیردهی باشد و یا دکتر زنان تشخیص دهد که مادر نیاز به مرخصی بیشتری دارد، با مراجعه به دکتر زنان و دریافت نامه پزشک می توان به دیوان عدالت اداری مراجعه کرد و تقاضای مرخصی زایمان  9 ماه نمود. در صورت موافقت از طرف دیوان عدالت اداری، با مرخصی زایمان 9 ماهه مادر موافقت می شود. 

پیشنهاد ما به شما برای تهیه نرم افزاری جامع جهت حسابرسی حقوق و مزایای کارمندان، نرم افزار حقوق و دستمزد میزان با قابلیت‌های جامع و کامل است.

مرخصی بدون حقوق 

فرمول محاسبه مرخصی بدون حقوق: نحوه محاسبه مرخصی بدون حقوق طبق ماده 16 قانون کار و نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد .حداکثر زمان برای استفاده از مرخصی بدون حقوق 2 سال می باشد که قرارداد کار صورت تعلیق است.  در مواردی مانند تحصیلات در صورتی که از مرخصی بدون حقوق استفاده شود قابل تمدید تا 4 سال می باشد. 

مرخصی ازدواج و فوت نزدیکان

طبق ماده 73 کلیه کارگران برای ازدواج دایم از سه روز مرخصی برخوردار میشوند و همچنین در موارد فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند . که زمان آن قابل انتقال به روز دیگر نیست. این مرخصی به صورت جداگانه از مرخصی استحقاقی می باشد. 

مرخصی حج 

طبق ماده 67 قانون کار در تمامی مدت زمان کار برای یک مرتبه امکان استفاده از مرخصی یک ماه به منظور ادای فریضه حج واجب برای تمامی پرسنل محفوظ می باشد. در اینصورت این یک ماه از مرخصی استحقاقی کم می شود. 

قوانین مرخصی و نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار 

• طبق ماده 62 قانون کار  - در صورتیکه کارگری در روز جمعه  مشغول به فعالیت باشد، با توجه به اینکه  روز جمعه روز تعطیلی هفتگی محسب می شود و مزد آن روز محاسبه می شود، روز دیگر به عنوان روز هفتگی جمعه بایددر نظر گرفته شود(کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه40%  اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد .) و جز مرخصی لحاظ نگردد. به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است 
• طبق ماده 64 قانون کار - مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه ، جمعا یک ماه است . سایر روزهای تعطیل سالیانه جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد . برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته می بایست  محاسبه می شود.
• طبق ماده 65-قانون کار-  همانطور که در بالا به ان اشاره شد مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می باشد . استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد .
• طبق ماده 66 قانون کار- طبق این ماده کارگر نمی تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را به سال بعد منتقل کند و محاسبات ان مطابق با کار در ا ماه اخر صورت می گیرد .
• طبق ماده 68 قانون کار-  مرخصی استحقاقی کارگران فصلی مطابق با  ماه های کارکرد تعیین می شود .
• طبق ماده 69 قانون کار- تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما می باشد . 
• طبق ماده 70 قانون کار- مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور می شود .
• طبق ماده 71 قانون کار- در صورت فسخ قرارداد کار یا به هنگاک بازنشستگی و از کارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی می بایست پرداخت گردد و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می شود .
• طبق ماده 72-قانون کار - نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد .
• طبق ماده 73 -قانون کار - کلیه کارگران در موارد ازدواج دایم، فوت همسر حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند .
• طبق ماده 74 -قانون کار-  مدت مرخصی استعلاجی ، با تایید سازمان تامین اجتماعی ، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد 

بیشتر بخوانید: راس گیری چک چیست؟

نتیجه گیری

مرخصی گرفتن شرایط خاصی دارد و برای شخص شاغل یک حق قانونی محسوب می شود. افرادی که به صورت روز مزد یا ساعتی کار نمی کنند مشمول این قانون نیستند . یکسری از افراد هم هستند که به صورت پاره وقت و مشاوره ای با کارفرما توافق کرده اند این افراد بسته به تعداد روزهای توافق شده در ماه و اینکه برای روزهای حضورشان بیمه پرداخت میشود یا خیر هم وضعیت تعطیلی کاری متفاوتی خواهند داشت.

برای دانلود مقاله انواع مرخصی و نحوه محاسبه آن کلیک نمایید